Czcionka

Czcionka – rodzaj nośnika pojedynczych znaków pisma drukarskiego, podstawowy materiał zecerski używany w technice druku wypukłego. Współcześnie czcionka drukarska została wyparta przez czcionkę komputerową, która jest obrazem pojedynczego znaku (glifu) zakodowanym w postaci bitmapowej lub wektorowej. 

Historia

Czcionka została wynaleziona na Dalekim Wschodzie w XI w. przez Bi Shenga, jednak w Europie do powszechnego użytku zaczęła wchodzić dopiero od XV w. Stosowania czcionek zaprzestano na początku lat 90. XX w. po upowszechnieniu się systemów DTP. Obecnie czcionki używane są tylko w artystycznych technikach druku oraz w niektórych drukach akcydensowych, np. w wykonywanych celowo tradycyjnymi metodami dyplomach lub w wydawnictwa o charakterze pamiątkowym. 

Charakterystyka czcionek

Czcionka ma postać metalowego prostopadłościanu odlanego ze stopu drukarskiego. Główną część czcionki stanowi słupek. Na jego górnej (czołowej) powierzchni znajduje się wystająca główka o kształcie drukowanego znaku. Płaska powierzchnia główki stanowi tzw. oczko odbijające w trakcie drukowania znaki pisarskie. Oczko to powierzchnia samego znaku. Prostokąt opisany na obrysie główki nie wypełnia jednak całości powierzchni czołowej czcionki. Pomiędzy główką i krawędziami bocznymi czcionki znajdują się odległości zwane odsadkami. Odsadka umożliwia składanie samego tekstu bez justunku, zapewniając minimalny potrzebny odstęp między znakami w wierszu (w poziomie) i między wierszami (w pionie). 

Jedna z powierzchni bocznych czcionki jest tzw. płaszczyzną sygnaturową. Zawiera ona wyżłobienia (sygnatury) mające ułatwić osobie składającej – zecerowi – zorientowanie się w poprawności składu. Z tego samego powodu powierzchnia dolna (stopkowa) zawiera wyżłobienie zwane żłóbkiem. Żłóbek jest położony asymetrycznie, aby zecer po odwróceniu całego składu do góry nogami również mógł się zorientować w poprawności pracy (czy niektóre litery nie zostały ułożone do góry nogami; np. O, H). Czcionki nie posiadają wypustek wchodzących w czcionki sąsiednie. Dla niektórych znaków istnieją jednak tzw. „czcionki z przewieszką”, czyli czcionki o oczku wystającym poza niektóre krawędzie powierzchni czołowej. Wszystkie czcionki mają tę samą wysokość, wynoszącą 66 i 1/3 punktu typograficznego. 

Istnieją również „czcionki” pozbawione oczka, tzw. ślepy materiał zecerski, czyli justunek – są to wszelkie metalowe kostki, blaszki i sztabki wypełniające puste miejsce wokół czcionek tak, aby przy zwiększeniu odległości między znakami i wierszami, oraz po wypełnieniu pustych powierzchni łamanej kolumny  stanowiła ona nadal jednolity masywny blok. 

Czcionki większe, zwykle od wielkości 2 kwadratów, były często drewniane, tzw. „drewniaki”. Wykonywane były z twardego drewna, jednak wbrew pozorom nie dębowego. Najczęściej stosowano twarde drewno cienkowłókniste: buk, grusza, klon, śliwa lub wiśnia, nasycone olejem lub pokostem; używano również czcionek z tworzyw sztucznych. Czcionki te nazywane były czcionkami afiszowymi. 

Wielkości czcionek i justunku określano wyłącznie w punktach typograficznych  oraz nazwach zwyczajowych będących ich wielokrotnościami. 

W drukarni najpopularniejsze były czcionki ręczne zwane też fabrycznymi. Były to gotowe czcionki wykonane poza drukarnią w odlewni czcionek (giserni) i służyły do wielokrotnego użycia. Oprócz tego stosowano czcionki monotypowe odlewane na miejscu w drukarni na maszynie zwanej monotypem. Na monotypie odlewano czcionki (monotypy) bezpośrednio (i w kolejności) do zadanego składu. Oprócz tego w drukarniach stosowano jeszcze linotypy służące do odlewania całych wierszy tekstu. 

Czcionka introligatorska to jeden z najstarszych sposobów znakowania. Była znana już przed Gutenbergiem. Nazywana jest również tłoczeniem na gorąco ze względu na sposób, w jaki jest wykonywana. 

Polega na odciśnięciu ustalonego napisu na okładce, przez co powstaje wgłębienie. Kolor wyżłobienia pozostaje taki sam, jak zabarwienie skórki, na której jest wykonywany. 

Czcionka to podstawowy materiał zecerski używany do ręcznego składania tekstów. Ma postać prostopadłościanu składającego się ze słupka i główki. Górna płaszczyzna główki (oczko), jest tak uformowana, że daje na odbitce obraz litery, cyfry, znaku lub ornamentu. 

Czcionka zecerska - podstawowe narzędzie w introligatorstwie. Służy do ręcznego składania pojedynczych znaków, tworząc wyrazy oraz całe zdania.